Përkthimet e Kur’anit

Dr Jamal Badawi

Fjalët Kuranore konsiderohen sublime. Zoti i sfidoi arabët të prodhonin një vepër letrare të një kalibri të ngjashëm si Kurani. Arabët e panë atë një detyrë të paarritshme pavarësisht elokuencës së tyre të njohur dhe aftësive letrare. Nëse ky ishte rasti me folësit vendas të arabishtes në Gadishullin Arabik, atëherë mund të supozojmë me siguri se përkthimi i Kur’anit është një përpjekje jashtëzakonisht e vështirë në përpjekjen për të pasqyruar nuancat e kuptimit në një gjuhë tjetër. Kjo në mënyrë të pashmangshme ndryshon tekstin origjinal. Kurani është përkthyer në shumë gjuhë, përfshirë anglishten. Cili është kuptimi i përkthimit në lidhje me Kuranin? Si u zhvilluan përkthimet e Kuranit? A mund të gjejmë një shprehje dinjitoze dhe besnike në gjuhën angleze që përputhet me madhështinë gjuhësore të Kuranit? A u kap shkathtësia e leksemave dhe stileve kuranore në ndonjë prej përkthimeve të Kuranit në anglisht. Këto dhe pyetje të tjera trajtohen në një artikull me tre pjesë, bazuar në intervistat me Dr Jamal Badawi në lidhje me çështjen e përkthimit të Kur’anit. Shumë probleme ka të ngjarë të ndodhin gjatë përkthimit midis dy gjuhëve. Disa aspekte të përkthimit janë mjaft të vështira pavarësisht se në cilën gjuhë po përktheni ose nga. Megjithatë, duhet të shtjellojmë faktin se gjuha arabe ka disa karakteristika që e bëjnë edhe më të vështirë përkthimin, përveç karakteristikave të tjera që janë të veçanta për vetë Kuranin si standard i gjuhës arabe. Sipas Dr Khalifah, arabishtja është një gjuhë e shkurtër, e pasur dhe e fuqishme kur përdoret me profesionalizëm dhe përpikëri. Unë e citoj atë, domethënë, të ketë thënë: “Arabishtja është një gjuhë jashtëzakonisht e shkurtër, e pasur dhe e fuqishme”. Përshkrime të tjera të dhëna prej tij janë “të ngjitura, të gjalla, të buta dhe të lë pa frymë”. Ky nuk është domosdoshmërisht vetëm mendimi i një besimtari entuziast. Në fakt, edhe kundërshtarlt e Profetit në kohën e tij – të cilët e luftonin atë, duke u përpjekur ta diskreditonin atë dhe Kuranin dhe çdo gjë tjetër që përfaqësonte Islamin – ata vetë rrëshqiteshin të qetë në natën për të qenë më afër Pejgamberit dhe ta dëgjonin atë derisa ai ishte duke lexuar Kur’an. Kjo do të thotë se atyre u bëri shumë përshtypje fuqia dhe forca e tij, jo vetëm kuptimet e tij, por edhe stili i parezistueshëm i Kuranit. Origjina e Kuranit nuk mund të jetë njerëzore; ajo duhet të jetë hyjnore Madje edhe disa studiues, të cilët ishin edhe joarabë dhe jomuslimanë, si orientalisti Gibb, thanë: “Askush nuk ka luajtur ndonjëherë në atë instrument me ton të thellë me aq fuqi, aq guxim, një gamë të tillë efektesh emocionale. …” Më vonë ai tha: “Kushdo që nuk e ka dëgjuar madhështinë tingëlluese të një arabi duke recituar Kuranin, është e pamundur t’i përcjellë atë që i mungon Librit në anglisht, frëngjisht ose gjermanisht.” Në këtë deklaratë, Gibb në fakt ishte shumë afër pranimit se origjina e Kuranit nuk mund të jetë njerëzore, por se ai duhet të jetë hyjnor në origjinë, edhe pse ai nuk e tha atë drejtpërdrejt. Kjo sepse, sipas fjalëve të tij, nuk ka asnjë paralele në histori me Kuranin; se asnjë person apo fjalim nuk ka pasur ndonjëherë ndikimin dhe fuqinë e Kuranit. Prandaj, nëse nuk ka asnjë paralele me Kuranin, pse duhet të themi se ky është një rast unik, veçanërisht nëse kujtojmë se Profeti Muhamed ishte i pashkolluar dhe nuk dihej se ishte qoftë shkrimtar apo poet. Edhe fjalët e tij – përveç Kuranit – që do të thotë ajo që ishte përtej asaj që ai shqiptoi me anë të diktimit nga Engjëlli i Shpalljes – është krejt ndryshe në stil nga Kurani. Prandaj, kjo na çon në këtë pyetje: Nga ka ardhur Kurani? Nuk është vërtet e çuditshme, pavarësisht gjithë këtyre problemeve me përkthimin, që në disa prej përkthimeve gjysmë të mira të Kuranit, ka pasur një përpjekje të ndershme për të përcjellë sa më shumë kuptime të tij. Megjithëse këto përkthime nuk janë pjesë e stilit të Kuranit, ato ishin mjaft të fuqishme për të motivuar jomuslimanët, të cilët nuk dinin arabisht, për të përqafuar Islamin. Në një intervistë me Yusuf Islam (i njohur më parë si Cat Stevens), një super muzikant i popit nga Britania që u bë mysliman, ai tregoi se një nga gjërat më të fuqishme që realisht ia ndryshoi plotësisht jetën, edhe pse nuk dinte asgjë për Islamin, ishte duke lexuar Kuran. Ai nuk e lexoi atë nga origjinali, por përmes disa prej përkthimeve të disponueshme në anglisht. Rasti i Cat Steven nuk është i vetmi; ka pasur shumë të tjera të tilla, pavarësisht nga të gjitha problemet me përkthimin. Shembull i problemeve të përkthimit në gjuhën arabe, ka fjalor të pasur, ndoshta më të pasur se shumë gjuhë të tjera. Për më tepër, shumë herë, e njëjta fjalë në arabisht mund të ketë kuptime të ndryshme. Për shembull, nëse dikush përpiqet të përkthejë, ai thjesht përpiqet të zgjedhë një fjalë angleze ose të gjejë një term në anglisht që përfshin atë kuptim. Megjithatë, kjo nuk i përcjell plotësisht kuptimet e Kuranit. Merrni për shembull dy fjalët arabe “istata’a” dhe “ista’a”. Këto të dyja zakonisht përkthehen në anglisht si (të jesh në gjendje), ndërsa, në fakt, njëri prej tyre ka ndjenjën e të qenit në gjendje të bëjë një detyrë të lehtë, ndërsa tjetri i referohet aftësisë për të bërë një detyrë më të vështirë. Delikatesa e kuptimit eshte e qarte ketu. Në anglisht, megjithatë, dikush thjesht thotë (në gjendje të). Për më tepër, ka një sërë termash, për shembull, që janë pak a shumë si atribute hyjnore të Zotit të Plotfuqishëm, si p.sh. (Khaliq – Khallaq –Fatir – Badi` – Bari’). Të gjitha këto terma zakonisht përkthehen në (Krijuesi ose Origjinuesi), për shembull. Megjithatë, në fakt secila prej tyre ka një hije të veçantë kuptimi; një theksim i veçantë që nuk është saktësisht i barabartë ose ekuivalent me termat e tjerë Për më tepër, ka një sërë termash, për shembull, që janë pak a shumë si atribute hyjnore të Zotit të Plotfuqishëm, si p.sh. (Khaliq – Khallaq –Fatir – Badi` – Bari’). Të gjitha këto terma zakonisht përkthehen në (Krijuesi ose Origjinuesi), për shembull. Megjithatë, në fakt secila prej tyre ka një hije të veçantë kuptimi; një theksim i veçantë që nuk është saktësisht i barabartë ose ekuivalent me termat e tjerë. Për më tepër, kur dikush përshkruan Zotin e Plotfuqishëm ose flet për disa prej atributeve të Tij si (Malik – Malek – Malek), këto atribute normalisht përkthehen si diçka si sovran i gjithësisë ose mbret. Sidoqoftë, në të vërtetë ka ndryshime në kuptimin e secilës prej tyre. E njëjta gjë vlen edhe për një sërë shprehjesh të tjera. Kjo, mendoj unë, ilustron se nuk mund të gjesh vërtet një term të vetëm në anglisht, për shembull, që përcjell të gjitha këto nuanca kuptimi, ndërsa origjinali mund të sigurojë lehtësisht këto lloj variacionesh kuptimi. Një shembull i kësaj është kur Kurani flet për origjinën e qenieve njerëzore. E kam fjalën, veçanërisht, për embriologjinë. Sipas Kuranit, njeriu është krijuar nga (nutfah); Kjo është një fjalë e vetme në arabisht, por kur dikush përpiqet ta përkthejë në anglisht, kuptimi më i afërt, sipas Dr Maurice Bucaille, ishte një sasi shumë e vogël e lëngut që nevojitej në procesin e fekondimit të vezës. Edhe në rastin e fjalëve që kanë kuptime të përmbledhura dhe specifike, ndonjëherë ka gabime në përkthim që ndryshojnë plotësisht kuptimet. Për shembull, Kur’ani flet për Kur’anin si {vahyun yuha} (En-Nexhm 53:4). Përkthimi i saktë është (Zbulesa e cila është shpallur). Kjo i referohet shpalljes nga Zoti i Plotfuqishëm. Ky nuk është kuptimi i saktë i termit dhe në fakt është i njëanshëm në kuptimin e tij duke thënë se shpallja që vjen nga Zoti i Madhërishëm është si sugjerim. Sugjerimi mund të vijë nga vetja, kështu që duket se është krejtësisht larg kuptimit dhe kontekstit të vargut në Kuran. Përveç kësaj, një përkthim i një fjale, edhe pse mund të jetë i saktë fjalë për fjalë, mund të nënkuptojë diçka krejtësisht të ndryshme nga ajo për të cilën flet Kurani, përveç nëse dikush është jashtëzakonisht i kujdesshëm dhe po përkthen brenda kontekstit të Kuranit. Një shembull i kësaj është ajeti vijues që thotë: {Ta`ala Allahu`amma Jakulun`uluan kabiran.} (Et-Tur 52:43) Përkthimi i saktë i kësaj është { Zoti është shumë i lartësuar mbi ata që i shoqërojnë Atij.} Megjithatë, një përkthyes ka shkruar (sa është Zoti mbi ata që i shoqërojnë Atij). Ky nuk është një kuptim shumë i përmbledhur, pasi “sa larg” do të thotë se mund të ketë njëfarë njohjeje të një hierarkie perëndish, por Zoti është shumë më lart se ata. Ndërsa, përkthimet e tjera të sakta hoqën edhe çdo nocion krahasimi, dhe ata thjesht thanë se Zoti është i lartësuar mbi dhe përtej çdo përshkrimi njerëzor apo shoqërimit të të tjerëve me Të në cilësitë e Tij hyjnore.

Perktheu nga gjuha arabe mr. Bekim Jashari